Khi nhắc đến lịch sử y dược dân tộc, người Việt thường biết đến Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác. Tuy nhiên, trước đó nhiều thế kỷ, Tuệ Tĩnh – Nguyễn Bá Tĩnh đã đặt những viên gạch đầu tiên cho nền thuốc Nam. Ông không chỉ là danh y, thầy tu mà còn được tôn vinh là ông tổ ngành Dược nhờ tư tưởng “Nam dược trị nam nhân” – thuốc của người Việt phải chữa bệnh cho người Việt.
Tuệ Tĩnh – từ chàng trai học giỏi đến thiền sư chữa bệnh
Tuệ Tĩnh (1330–?), tên thật là Nguyễn Bá Tĩnh, quê ở xã Hạ Hoa, huyện Cẩm Giàng, Hải Dương. Ông nổi tiếng thông minh, học giỏi và từng đỗ Đại khoa khi mới 18 tuổi. Nhưng thay vì theo đường quan lộ, ông xuất gia đi tu, chuyên tâm nghiên cứu y học để chữa bệnh cứu người.
Việc lựa chọn con đường y thuật đã giúp Tuệ Tĩnh trở thành người đầu tiên đưa thuốc Nam thành một hệ thống điều trị hoàn chỉnh, gắn với bản sắc Việt Nam.
Tư tưởng “Nam dược trị nam nhân” – Nền tảng của thuốc Nam Việt
Điều cốt lõi khiến Tuệ Tĩnh được suy tôn là ông tổ ngành dược Việt Nam chính là triết lý nổi tiếng:
“Nam dược trị nam nhân” – Thuốc Nam chữa bệnh cho người Nam.
Tư tưởng này chứa đựng ý nghĩa đặc biệt sâu sắc đối với sự phát triển y dược dân tộc. Tuệ Tĩnh khẳng định rằng người Việt nên ưu tiên sử dụng cây thuốc bản địa, bởi chúng phù hợp với thổ nhưỡng, khí hậu, cơ địa và tập quán sinh hoạt của người Việt. Ông cũng nhấn mạnh việc trồng, thu hái và bào chế dược liệu ngay trên đất Việt, giảm phụ thuộc vào thuốc ngoại, đồng thời bảo tồn nguồn tri thức y học truyền thống.
Theo quan điểm của ông, thuốc Nam phải gắn liền với kinh nghiệm dân gian, các bài thuốc truyền thống và hiểu biết bản địa được tích lũy qua nhiều thế hệ. Chính triết lý này đã trở thành kim chỉ nam cho các thế hệ thầy thuốc Đông y, và đến nay vẫn được giảng dạy rộng rãi trong các trường đào tạo y học cổ truyền.
Những đóng góp lớn của Tuệ Tĩnh đối với ngành Dược Việt Nam
Biên soạn những bộ sách dược học nền tảng
Tuệ Tĩnh được xem là một trong những người đầu tiên hệ thống hóa tri thức về cây thuốc Việt Nam. Ông là tác giả của những tác phẩm nổi tiếng như “Nam dược thần hiệu” và “Hồng Nghĩa giác tư y thư”, trong đó ghi chép hàng trăm vị thuốc bản địa, mô tả rõ ràng về đặc tính, công dụng, cách sử dụng, phương pháp bào chế và phối hợp dược liệu. Nhiều nội dung trong các bộ sách này hiện vẫn được giảng dạy trong các cơ sở đào tạo y dược, trở thành tài liệu tham khảo có giá trị lâu dài cho việc nghiên cứu thuốc Nam.
Hình thành hệ thống vườn thuốc Nam và tri thức dược liệu
Không chỉ viết sách, Tuệ Tĩnh còn dành nhiều năm rong ruổi khắp các vùng quê để tìm kiếm dược liệu, thử nghiệm lâm sàng và ghi chép kết quả thực tế. Từ những chuyến đi đó, ông xây dựng được một kho tàng dược liệu phong phú gồm các cây thuốc phổ biến chữa bệnh thường gặp, thuốc giải độc, bài thuốc cứu cấp và nhiều phương thuốc trị bệnh mạn tính. Chính nhờ tư duy thu thập – phân loại – đối chiếu thực tế này, Tuệ Tĩnh được mệnh danh là người khai sinh nền thuốc Nam.
Cống hiến cho cộng đồng – thầy thuốc của dân nghèo
Điều khiến Tuệ Tĩnh nhận được sự kính trọng của người đời không chỉ là tài năng mà còn là tấm lòng dành cho người bệnh. Ông không lựa chọn con đường công danh, mà dành cả cuộc đời để chữa bệnh miễn phí, đi đến những vùng nghèo khó, cứu giúp người dân trong cảnh bệnh tật. Vì vậy, Tuệ Tĩnh được ca ngợi như thiền sư của y học dân tộc, biểu tượng của lòng nhân ái và y đức trong lịch sử ngành Dược Việt Nam.
Tại sao Tuệ Tĩnh được tôn vinh là “ông tổ ngành Dược”?
Tuệ Tĩnh được xem là ông tổ ngành Dược Việt Nam vì những đóng góp mang tính nền tảng và có tầm ảnh hưởng sâu rộng cho y học cổ truyền. Trước hết, ông là người đầu tiên hệ thống hóa dược liệu bản địa, ghi chép lại một cách khoa học các loại cây thuốc Việt Nam cùng đặc tính, công dụng và cách sử dụng. Khác với nhiều học giả thời bấy giờ, Tuệ Tĩnh biên soạn sách y dược bằng tiếng Việt, giúp tri thức thuốc Nam trở nên gần gũi, dễ truyền đạt và phát triển rộng rãi trong cộng đồng.
Đặc biệt, ông đề ra triết lý “Nam dược trị nam nhân”, khẳng định thuốc Nam phải phục vụ sức khỏe người Việt và được phát triển từ chính nguồn tài nguyên bản địa. Nhờ tư tưởng này, Tuệ Tĩnh đã góp phần xây dựng nền y học mang bản sắc Việt, thoát dần khỏi sự phụ thuộc vào Trung y.
Không chỉ nổi bật trong vai trò thầy thuốc, Tuệ Tĩnh còn là nhà giáo dục y học và nhà văn hóa dân tộc, đóng vai trò cầu nối giữa kinh nghiệm chữa bệnh dân gian và tri thức y dược khoa học, để lại dấu ấn lớn trong lịch sử ngành Dược Việt Nam.
Giá trị của Tuệ Tĩnh đối với ngành Dược hiện đại
Tư tưởng và di sản của Tuệ Tĩnh không chỉ dừng lại ở lịch sử, mà vẫn tiếp tục lan tỏa mạnh mẽ trong ngành Dược ngày nay. Những nguyên lý ông đề ra vẫn được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực như y học cổ truyền, dược liệu học, dược học thực vật và cả sản xuất dược phẩm từ thảo dược. Triết lý “thuốc Nam cho người Nam” cũng trở thành cơ sở cho các đề án trồng, bảo tồn và khai thác dược liệu quốc gia, góp phần thúc đẩy ngành dược liệu Việt Nam phát triển theo hướng bền vững.
Minh chứng rõ rệt hơn cả là việc tên tuổi Tuệ Tĩnh được đặt cho nhiều tuyến đường, trường học, bệnh viện và viện nghiên cứu, thể hiện sự tri ân và tôn kính của hậu thế đối với một trong những danh y có ảnh hưởng lớn nhất trong lịch sử y dược Việt Nam.
Tuệ Tĩnh xứng đáng được gọi là ông tổ ngành dược Việt Nam, người mở đường cho nền thuốc Nam, đặt nền móng cho tư tưởng “Nam dược trị nam nhân”. Những cuốn sách ông để lại trở thành di sản vô giá, giúp ngành dược liệu Việt Nam phát triển theo hướng bền vững, khoa học và đậm chất dân tộc.
Nhắc đến lịch sử ngành Dược, không thể không nhắc đến Tuệ Tĩnh — danh y khai mở thuốc Nam, người thầy của hàng thế kỷ y dược Việt Nam.
